زخم‌معده یکی از مشکلات شایع دستگاه گوارش است. علائم زخم معده معمولاً با سوزش معده، سوءهاضمه و سایر مشکلات گوارشی مشخص می‌شود. زخم معده در برخی مواقع خاص از آسیب اسید معده به بافت معده ناشی می‌شود. در این مقاله از دکتر مهناز شکروی قصد داریم تا شما را با بیماری زخم معده که یکی از شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی است آشنا کرده و درباره علل و عوامل ایجاد این بیماری در بدن، روش‌های تشخیص، علائم بیماری و راه‌های درمان آن توضیحاتی را ارائه دهیم.
نحوه عملکرد معده چگونه است؟
بهتر است قبل از آشنایی با زخم معده، با معده و نقش آن آشنا شوبم. معده، عضوی از دستگاه گوارش است که در حفره‌ی شکم و دقیقا زیر دنده‌ها و در سمت چپ قرار دارد. غذای بلعیده شده، بعد از پایین رفتن در طول مری، از طریق اسفنکتر عضلانی کوچکی که بین معده و مری قرار دارد، به داخل معده رانده می‌شود و در آنجا با آنزیم‌های گوارشی و اسید کلریدریک مخلوط می‌شود. معده یک کیسه‌ی عضلانی است، بنابراین می‌تواند غذا را خرد کرده و آن را از نظر مکانیکی و شیمیایی تجزیه کند. هنگامی که غذا با آنزیم‌های گوارشی کاملا مخلوط شد، از طریق اسفنکتر دوم به قسمت اول روده‌ی کوچک (اثنی عشر) وارد می‌شود.
زخم معده چیست؟
منظور از زخم معده، آسیب به مخاط معده یا روده کوچک است. این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که مخاط محافظت‌کننده درون معده، بی‌اثر شود. معده برای کمک به هضم غذا و برای مقابله در برابر میکروب‌ها اسید قوی تولید می‌کند.
اگر مخاط عملکرد طبیعی خود را از دست بدهد، اسید معده به بافت معده آسیب می‌رساند و منجر به زخم معده خواهد شد. بر اساس آمارهایی که در این زمینه وجود دارد، مشخص شده است که از هر ده نفر، یک نفر در طول زندگی خود دچار این بیماری می‌شود.
درمان و روند بهبودی این بیماری بسیار آسان است؛ اما، در صورت عدم درمان باعث ایجاد مشکلات بسیاری خواهد شد.
علائم زخم معده
تعدادی از علائم با زخم معده همراه است. شدت علائم به شدت زخم بستگی دارد. رایج ترین علامت ، احساس سوزش یا درد در وسط شکم بین سینه و دکمه شکم است. به طور معمول ، درد هنگام خالی شدن معده شدیدتر خواهد بود و می تواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
سایر علائم و نشانه های معمول زخم عبارتند از:
- درد کسل کننده در معده
- کاهش وزن
- نخوردن غذا به دلیل درد بسیار
- حالت تهوع یا استفراغ
- نفخ شکم
- آروغ زدن یا ریفلاکس اسید
- سوزش سر دل ، که احساس سوزش در قفسه سینه است)دردی که ممکن است هنگام خوردن ، نوشیدن یا مصرف آنتی اسیدها بهبود یابد)
- مدفوع تیره
- استفراغ خونی یا قهوه ای
در صورت مشاهده علائم زخم معده با پزشک خود مشورت کنید. حتی اگر ناراحتی ممکن است خفیف باشد ، اگر زخم درمان نشود ، می تواند بدتر شود.
دلیل ایجاد زخم معده چیست؟
یکی از علل مهم زخم معده به هم خوردن تعادل بین فاکتورهای دفاعی بدن مانند مخاط، ترشح بی‌کربنات، آنتی‌اکسیدان‌ها و سیستم ایمنی کارآمد و فاکتورهای تهاجمی مانند ترشح زیاد اسید، هلیکو باکترپیلوری (H. Pylori)، رادیکال‌های آزاد و ضعف سیستم ایمنی است. اگر فاکتورهای تهاجمی بر فاکتورهای دفاعی بدن غلبه کنند موجب ایجاد جراحت مزمن و پیش‌رونده در دیواره معده می‌شود. علاوه بر این، غلبه فاکتورهای تهاجمی باعث می‌شود که باکتری فرصت‌طلبی به نام هلیکوباکترپیلوری که در دستگاه گوارشی برخی افراد وجود دارد در موکوس معده نفوذ کند و با شکاف در این دیواره سبب آسیب به سلول‌های زیرین گردد.
همچنین استفاده از مسکن‌های غیراستروئیدی یا NSAIDS ازجمله آسپیرین، ناپروکسن، ایبوپروفن می‌تواند در بروز علائم زخم معده مؤثر باشد و با تضعیف سیستم ایمنی راه را برای تهاجم بیشتری باکتری هلیکوباکترپیلوری مهیا کنند.
چه عواملی باعث وخیم‌تر شدن زخم معده می‌شود؟
- مصرف داروهای کورتونی
- استرس و فشار عصبی بالا
- سیگار
- مشروبات الکلی
- نوشیدنی‌های فرآوری شده همچون نوشابه
- مصرف غذاهای آماده و صنعتی
- بی برنامگی در صرف وعده‌های غذایی
زخم معده چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص زخم معده و روش مورد استفاده برای تشخیص آن به شدت زخم معده و دلایل آن بستگی دارد. برای مثال اگر زخم معده ناشی از باکتری هلیکوباکتر باشد از طریق آزمایش خون، مدفوع و آزمایش تنفس تشخیص داده می شود. آزمایش تنفس به این صورت است که فرد بیمار مقداری مایع شفاف می‌نوشد و بعد در کیسه‌ای که به وی داده می‌شود بازدم می‌کند اگر در بدن شخص بیمار باکتری هلیکوباکتر موجود باشد نمونه بازدم حاوی مقدار زیادی دی‌اکسیدکربن خواهد شد. اما علاوه بر روش‌های بیان شده روش‌های دیگری نیز برای تشخیص زخم معده وجود دارند که عبارتند از:
بلع باریم: در این روش به منظور تشخیص زخم معده در فرد بیمار مقداری باریم که مایعی سفید رنگ و غلیظ است را می نوشد که این مایع دستگاه گوارشی فوقانی را پوشانده و به پزشک متخصص کمک می‌کند تا در عکس اشعه ایکس معده و روده باریک را به وضوح مشاهده کند.
آندوسکوپی یا : EGD لوله‌ای نازک از طریق دهان وارد معده می‌شود و تا ابتدای روده باریک پیش می‌رود. از روش آندوسکوپی برای تشخیص زخم، خونریزی و یا برای یافتن هر بافت غیر طبیعی در بدن استفاده می‌کنند.
بیوپسی آندوسکوپی: در روش بیوپسی یک قسمت از بافت معده را برداشته و در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌دهند.
آزمایش خون نیز یکی از روش های تشخیص زخم معده عصبی می باشد اما برای سهولت کار و پاسخدهی سریع تر شما می توانید از آزمایش خون در منزل استفاده کنید زیرا درد زخم معده بسیار طاقت فرسا می باشد و تشخیص هرچه زودتر آن بسیار اهمیت دارد.
آزمایش مدفوع نیز یکی از روش های تشخیص زخم معده است که به دلیل شرایط بهداشتی و بیماری که در این روزها بسیار فراگیر است بهتر آزمایش ادرار در منزل را انتخاب کنید.
درمان زخم معده
روش‌های مختلفی برای درمان زخم معده استفاده می‌شوند.
درمان دارویی
داروهای مهارکننده‌ی ترشح اسید یکی از رایج‌ترین داروهای مورد استفاده در درمان زخم معده هستند که شامل مهارکننده‌ی پمپ پروتون و مسدودکننده‌های گیرنده H2 هستند. این داروها تولید اسید معده را متوقف می‌کنند. ازآنجاکه درمان طولانی‌مدت با آنتی‌اسیدها مانع جذب کلسیم می‌شود و خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد، مصرف مکمل کلسیم در کنار داروهای ضداسید توصیه می‌شود.
همچنین کاهش مصرف داروهای مسکن غیراستروئیدی یا تغییر دوز آن‌ها در درمان و پیشگیری از زخم معده مؤثر است. مصرف برخی داروهای کورتون، بیس‌فسفونات و ضدانقعاد ممکن است با صلاح‌دید پزشک مربوطه قطع شود.
برای درمان زخم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری نیز ترکیبی از مصرف دو آنتی‌بیوتیک و یک مسدودکننده‌ی پمپ پروتون استفاده می‌شود. معمولاً این داروها به مدت ۷ تا ۱۴ روز مصرف می‌شوند. در صورت عدم موفقیت در درمان، ممکن است داوری بیسموت و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده شود.
جراحی
درصورتی‌که بیمار به روش‌های درمان دارویی پاسخ مناسب ندهد، درمان جراحی یکی از گزینه‌های درمانی است که شامل قطع عصب واگ یا برداشتن قسمت کوچکی از معده (گاسترکتومی جزئی) می‌شود.
همان‌طورکه اشاره کردیم، یکی از دلایل شایع بروز زخم معده، عفونت هلیکوباکتر است. برخی از انواع این باکتری خطر سرطان معده را افزایش می‌دهند؛ بنابراین باید درمان زخم معده را به‌طور جدی پیگیری کرد.
عدم درمان زخم معده ممکن است منجربه سرطان معده شود.
تغییر شیوه زندگی و درمان خانگی زخم معده
شک نکنید! اگر علائم زخم معده دارید به پزشک متخصص داخلی گوارش مراجعه کنید. او پس از معاینه و شاید کارهای پاراکلینیکی دیگر ابتدا به تشخیص می‌رسد، سپس درمان مناسب را تجویز می‌نماید. در کنار درمان‌هایی که پزشک معالج تجویز کرده است، رعایت موارد زیر کمک می‌کند درد و علائم زخم معده زودتر بهبود یابد.
برای درمان زخم معده رژیم غذایی سالم داشته باشیم: در برنامه غذایی خود مقدار زیادی میوه (به‌خصوص میوه‌های دارای ویتامین‌های آ و ث)، سبزی و غلات سبوس‌دار بگنجانیم. اگر غذاهای سرشار از ویتامین نخوریم، ترمیم زخم معده به‌کندی پیش می‌رود.
خوردنی‌‌های دارای پروبیوتیک بیشتر بخوریم: مانند ماست پروبیوتیک، پنیر کمی مانده و قدیمی، کلم قرمز مانده در سرکه و نوشیدنی کفیر (نوعی نوشیدنی تخمیری حاصل از شیر).
غذاها و نوشیدنی‌های تشدیدکننده درد معده را حذف کنیم: باید بیشتر دقت کنیم. خوردن بعضی از غذاها ممکن است درد معده را تشدید کند. از خوردن این غذاها بپرهیزیم. این غذاها فهرست ثابتی ندارند و هر فردی باید غذاهایی که دردش را بیشتر می‌کنند خودش پیدا کند.
به تغییر داروی مسکن فکر کنیم: اگر برای یک درد ساده مدت زیادی است در حال مصرف یک داروی مسکن غیر نسخه‌ای هستیم، حتماً آن را با دکتر داروساز یا پزشک معالج مطرح کنیم. شاید تغییر دادن آن به یک داروی مسکن که روی معده تأثیر ندارد به روند درمان کمک زیادی بکند.
برای کمک به درمان زخم معده، استرس را کنترل کنیم: فشار روانی، درد زخم معده را بدتر می‌کند. منشأ استرس خود را بیابیم و اگر می‌توانیم از آن دوری کنیم. برخی استرس‌ها قابل‌اجتناب نیستند، اما می‌توانیم کاری کنیم که استرس کمتری به ما وارد شود یا تأثیر آن روی سلامت ما کمتر شود. انجام مرتب یک ورزش سبک مانند پیاده‌روی، نوشتن احساسات به‌طور کامل در یک دفتر خاطرات کاغذی یا دیجیتال و گذراندن وقت با دوستان خوب از بهترین راه‌ها برای کاهش تأثیر استرس محسوب می‌شوند.
از دود دخانیات دور باشیم: استعمال انواع دخانیات، حفاظت لایه داخلی معده را ضعیف می‌کند و بدین ترتیب، فرد، مستعد ابتلا به زخم معده می‌شود. استعمال دخانیات میزان تولید اسید معده را هم زیاد می‌کند.
از نوشیدنی‌های الکلی بپرهیزیم: مصرف بیش‌ازحد نوشیدنی‌های الکلی باعث آسیب به لایه داخلی معده و روده می‌شود و تداوم آن می‌تواند به التهاب و خونریزی بیانجامد.
به‌اندازه کافی بخوابیم: خواب خوب بزرگ‌ترین کمک به دستگاه ایمنی بدن و راهی مؤثر برای کاهش تأثیر استرس به شمار می‌آید.
جمع بندی
در این مقاله در ابتدا سعی شد تا شما را با فیزیولوژی و عملکرد معده آشنا سازیم و درباره نحوه هضم غذا و تولید کیموس معده توضیحاتی را ارائه دهیم. در ادامه وارد بحث زخم معده شدیم و سعی کردیم علل و عوامل ایجاد زخم معده را برای شما شرح دهیم.
در این میان به دو مورد از مهم ترین و اصلی ترین عوامل ایجاد زخم معده اشاره کردیم و درباره هرکدام به ارائه توضیحاتی پرداختیم. همچنین به علائم زخم معده و اثنی عشر اشاراتی داشتیم و درباره تشخیص وجود زخم معده و تشخیص عوامل ایجاد کننده آن به گفت و گو پرداختیم. در آخر نیز به راه های درمانی زخم معده اشاره کردیم. امیدواریم این مقاله مورد پسند شما واقع شده باشد و اگر سوالی برایتان پیش آمده از دکتر مهناز شکروی بپرسید.
